تاریخ انتشار: ۲۹/۱۱/۹۳

جاذبه ای به نام مونوریل

در اين مقاله نگاهي کلي به سيستم منوريل در برخي کشورهاي داراي اين تکنولوژِي مي‌اندازيم. همچنين به بررسي مزايا و معايب استفاده از اين سيستم حمل و نقل چه در بحث استفاده به عنوان وسيله حمل مسافر و چه کاربرد در مناطق گردشگري و تفريحي به عنوان منبع درآمد پرداخته مي‌شود.

به گزارش جلال نیوز به نقل از مجله ایرانگردی دیار آشنا

معرفي

تک ريل يا مونوريل، شيوه‌اي از حمل و نقل سبک ريلي است. تک‌ريل در واقع يک خط منفرد است که به‌عنوان ريل براي واگن‌هاي مسافري يا باري استفاده مي‌شود. با جريان موسوم به Gulded Train Automatic  يا ترن بدون راهبر حركت كرده كه ژاپني‌ها به آن «نوريكامومه» و در فرانسه به آن ترن چرخ لاستيكي مي‌گويند. ترن يا واگن‌ها به وسيله چرخ‌هايشان بر روي اين ريل منفرد که درست در مرکز ترن يا واگن قرار مي‌گيرد، حرکت مي‌کنند. واژه مونوريل از ترکيب دو واژه Mono  به معناي «تَک» و Rail به معني «خط» تشکيل شده است.تک‌ريل معمولا بالاتر از سطح زمين قرار گرفته‌است ولي مي‌تواند بر روي زمين، پايين‌تر از سطح زمين و يا در تونل‌هاي زيرزميني نيز بکار رود. تک‌ريل براي استفاده در مناطق تفريحي مانند شهربازي‌ها و همچنين شهرهاي توريستي نيز گزينه مناسبي محسوب مي‌شود.

انواع اين سيستم از نظر نحوه ارتباط با مسير حرکت به دو نوع تقسيم مي‌شوند:

 سوار بر ريل (Straddle)

 آويخته از ريل (Suspended)

 تاريخچه

اولين ثبت اختراع براي وسيله نقليه‌اي که براي حرکت روي يک ريل طراحي شده باشد در انگلستان و در ۲۲ نوامبر سال ۱۸۲۱ بود. مخترع آن فردي به نام هنري رابينسون پالمر بود. در سال ۱۸۲۴ يک خط براي آن در منطقه در دپت فورد داکي يارد در لندن ساخته شد و در سال ۱۸۲۵ خط ديگري در منطقه چِشِنت واقع در ايالت هرت فورد شاير انگلستان تأسيس شد که بعدها راه آهن چشنت ناميده شد. يک خط کوتاه هم براي حمل آجر از کوري نزديک چشنت به سمت رود خانه لي ساخته شد. اين مونوريل که از يک اسب به عنوان پيشرانه استفاده مي‌کرد اولين خط مونوريل بود که مسافر را جابه جا به جا مي‌کرد.با قدمت نزديک به ۲۰۰ ساله مونوريل در جهان،طي اين مدت تنها ۳۰۰ کيلومتر خط منوريل در جهان راه اندازي شده، اين در حالي است که در حال حاضر در جهان بيش از ۱۲ هزار کيلومتر خط مترو که قدمتي مشابه منوريل و يا حتي کمتر دارد، احداث شده است. اين ارقام خود نياز به طرح مسائلي کليدي را نشان مي‌دهد که کشور ما هم اکنون در اوج چالش‌هايي براي استفاده کردن از اين سيستم مي‌باشد.

 برآورد کلي هزينه

عوامل بسياري در جمع هزينه‌هاي احداث مونوريل دخالت دارند. عمده آنها را مي‌توان در مولفه‌هاي: طول مسير، شرايط پستي و بلندي منطقه مورد احداث، موقعيت محل(هزينه حمل مصالح به محل)، وجود زيرساخت‌ها(از قبيل وجود شبکه‌هاي آب، برق تلفن، جاده و.. در نزديکي محل احداث)، زمين(هزينه تملک زمين محل مورد احداث)، سرعت حرکت(که نوع تجهيزات ايمني نظير سوزن‌ها و تجهيزات ديگر را مشخص مي‌کند) و هزينه‌هاي احداث يک مونوريل را تعيين مي‌کنند. هزينه احداث مونوريل در نقاط مختلف جهان بر اساس آنچه گفته شد، متغير است. عموما در پروژه‌هاي قبلي که در حال حاضر به اتمام رسيده اند، هزينه تمام شده ۳تا۵ برابر هزينه اوليه بوده است. بايد خاطر نشان کرد که اصولا کارايي، هزينه‌هاي نگهداري، ظرفيت جا به جايي مسافر و… مترو قابل قياس با مونوريل نيست. همچنان که در بخش‌هاي ديگر نيز آمده است، مونوريل در جهان به جز کشورهاي خاصي که داراي اقليم خاص (مجمع الجزايري، وجود رودخانه و تراکم بالاي ساختمان در شهر) هستند استفاده تفريحي دارد. در شهرهاي بزرگ ايران نظير: تهران، کرج، اصفهان، مشهد، تبريز و… حتي امکان استفاده از اتوبوس، قطارهاي سبک شهري و تراموا، مترو و… وجود دارد که هر يک از نظر هزينه تاسيس، نگهداري و قابليت جابجايي مسافر، قابل قياس با منوريل نيستند.

 توليد کنندگان

توليد کنندگان زيادي در دنيا در زمينه توليد منوريل وجود ندارد. مي‌توان به شرکت بمباردير، که چندين پروژه منوريل سنگين را در آمريکا و استراليا اجرا کرده، شرکت هيبتاچي، که از پيشگامان منوريل در جهان به شمار مي‌رود و اغلب منوريل‌هاي آسيا را توليد کرده، شرکت اينتامين، که منوريل مسکو را ساخته، و شرکت ميتسوبيشي که منوريل‌هاي ژاپن را طراحي و پياده کرده است اشاره کرد.

 نگاهي به کاربرد جهاني اين سيستم حمل و نقل

با نگاهي کلي به پياده سازي اين سيستم حمل و نقل کهن اما گسترش نيافته در چند کشور به عنوان نمونه،خود به خود به کاربرد‌هاي مهم و کليدي اين سيستم در گردشگري و جذب توريسم پي مي‌بريم و طرح سوال‌هاي ريشه اي با مقايسه کاملا سطحي همين کاربردها در ذهن هر خواننده اي به وجود مي‌آيد.

 آلمان

يکي از اين خطوط مونوريل ووپرتال(Wuppertal) است.اين منوريل در منطقه روهر آلمان در سال ۱۹۰۱ راه اندازي شده است. ظرفيت جا به جايي آن حدود ۳۵۰۰ نفر در ساعت است. طول مسير آن نيز ۳/۱۳ کيلومتر در نظر گرفته شده است. در سال ۱۹۹۹ واگن‌هاي اين سامانه از خط خارج شدند و اولين حادثه آن را در نزديک به يک سده پس از آغاز به کارش را رقم زدند و در آن حادثه سقوط، چهار نفر جان خود را از دست دادند.مونوريل دورتموند(محل احداث دانشگاه)، يورو پارک(محل احداث پارک تفريحي)، مگدبورگ(محل احداث مرکز گردشگري)، دوسلدورف(محل احداث فرودگاه)، و..ساير خطوط مونوريل در آلمان هستند. تقريبا مي‌شود گفت به جز سامانه ووپرتال، ساير شبکه‌هاي مونوريل در آلمان جنبه‌هاي تفريحي دارند!

 ايتاليا

مونوريل راونا-ساويو در يک مرکز تفريحي احداث شده است.طول اين شبکه حلقوي حدود ۲ کيلومتر است و دو ايستگاه دارد. در سال ۱۹۹۹ افتتاح شد. از آنجا که در يک مرکز تفريحي ساخته شده، مصرفش هم تفريحي است!

 انگلستان

در سال ۱۹۷۴ مونوريل موزه ملي خودروهاي بيوليو(Beauliew) در انگلستان راه اندازي شد، اين مونوريل داراي سامانه حلقوي است و بازديدکنندگان موزه را از موزه ملي خودرو به ساختمان قصر انتقال مي‌دهد. مونوريل‌هاي: آلتون تاورز(محل احداث پارک عمومي) و چستر(محل احداث باغ وحش چستر) از جمله ديگر سامانه‌هاي مونوريل اين کشور هستند که همگي تفريحي هستند!

 روسيه

 مونوريل مسکو در سال ۲۰۰۵ به بهره برداري رسيد. اين مونوريل داراي يک وجه تمايز بزرگ با اقوام ديگرش است. خطوط آن به خاطر سرماي شديد مسکو داراي يک سيستم گرمايشي کاملا منحصر به فرد است. طول مسير آن ۷/۴ کيلومتر و تعداد ايستگاه‌هاي آن نيز ۶ ايستگاه است. اين مونوريل در محدوده گردشگاهي شهر تاسيس شده است و به خاطر هزينه بليط، بيشتر مورد استفاده گردشگران و کساني که قصد تماشاي مناظر شهر را دارند قرار مي‌گيرد.

 کره جنوبي

در اين کشور آسيايي، يکي  از خطوط مونوريل که در منطقه تفريحي کاربردي شده است،مونوريل لوت وورلد(LotteWorld)  نام دارد.قطار سه واگنه اين مونوريل که در مرکزي تفريحي مستقر است،ظرفيتي ۱۸ نفره دارد. اين مونوريل ارتباط داخلي منطقه تفريحي دانياي لوت را برقرار کرده است.

 سنگاپور

 پارک پرندگان سنگاپور با ۷ هزار پرنده گوناگون يک مونوريل هم دارد. تا گردشگران را براي تفرج در اين پارک حمل کند. مونوريلي به طور ۷/۱ کيلومتر که در سال ۱۹۹۱ احداث شد و سه ايستگاه دارد. ديگر مونوريل اين جزيره، مونوريل سنتوسا اکسپرس است.اين مونوريل در سال ۲۰۰۶ احداث شد و ۱۴ ايستگاه دارد.که بيشتر مورد استفاده گردشگران است.

  تايلند

 مونوريل مرکز خريد بانکوک از پرجمعيت ترين مناطق تايلند اولين تجربه مونوريل در اين کشور بود که در سال۱۹۹۴ احداث شد. اين مونوريل مرکز خريد اين شهر را به پارک تفريحي دنياي فردا متصل کرده و ۶/۱ کيلومتر طول شبکه آن است. در مسير ۴ ايستگاه دارد و توان جا به جايي ۸۰۰ مسافر بر ساعت را دارد.

و کشور‌هادي چون چين و آمريکا و ژاپن و مالزي و... که از اين سيستم در هر دومورد حمل و نقل مسافري و کاربرد مناطق گردشگري در کنار هم استفاده مي‌کنند.

 نتيجه گيري

نگاه کلي و بدون ريزبيني دقيق به روي تحقيقات انجام شده درباره شيوه کاربردي اين سيستم در کشور‌هاي متفاوت ،خود گوياي اين است که مونوريل‌ها از لحاظ بحث انتقال مسافر چيزي حدود يک پنجم ظرفيت جابه جايي در مقايسه با مترو را دارند اين در حالي است که هزينه‌ها و مشکلاتي فراتر از مترو پيش روي اين سيستم هوايي مي‌باشد. استفاده از مونوريل‌ها در نقاط متراکم شهري علاوه بر اينکه  مشکلاتي فارغ از بحث ما دارد خود صدماتي از جمله خطر سقوط اشيا ء و اجزاي مونوريل را در پي  دارد به عنوان نمونه در شهر کوالالامپور در سال ۲۰۰۲ سقوط يکي از چرخ‌هاي مونوريل روي سر يک نفر از عابرين پياده، باعث ايجاد جراحات شديدي در وي شد البته اين مسأله را مي‌توان با ساخت حصارهايي کنار مسير حل کرد.در جمع بندي کلي مي‌توان بيان کرد که کشور ما با توجه به داشتن پتانسيل‌هاي بالا در جذب توريسم و گردشگر مي‌تواند با برنامه‌هاي اجرايي دقيق اين موتور چرخش را به سرعت بيشتري تشويق کند .تا با استفاده از تجربه ۲ قرن استفاده از مونوريل در جهان به اجراي اين طرح‌ها در نقاطي برونشهري و بکر،که هر بازديد کننده اي را براي تماشا به هيجان وا مي‌دارد، بپردازد.

منابع:

http://en.wikipedia.org/wiki/Monorail

http://omranam.vcp.ir

http://kalhoryan.mihanblog.com/post/۱۷

گردآوري: مهرداد جعفري